Anne Provoost verdiept zich in het schrijven

Ik sprak Anne Provoost in haar tuin in Borgerhout, omgeven door ruisende bomen, fluitende meesjes en af en toe het verre geraas van een Borgerhoutse brommer. Anne schrijft romans, essays, gedichten en korte verhalen. Ze is lid van de Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal- en Letterkunde. Ze won verschillende prijzen, en haar roman Vallen werd verfilmd. In 2022 debuteerde ze als dichter met de bundel Krop en in 2024 verschijnt haar dichtbundel Decem, ongelegenheidsgedichten voor asielverstrekkers. Haar werk is in twintig talen vertaald. In oktober gaat ze aan de slag met de residenten van De Verdieping, om hen een jaar lang te ondersteunen in hun schrijven. We hadden het over het angstaanjagende witte blad, schrijven over wat je niet kent, en dansen met je lezer.

door Lora De Baeremaeker

Heb jij bepaalde schrijfrituelen?

Voor mij gaat het vooral om gewoon doen. Rituelen doen vaak meer kwaad dan goed, en kunnen een afleiding zijn. Er is maar één advies en dat is: start by beginning. Schrijf zonder al te veel na te denken. Zorg dat je nooit hoeft te beginnen met een wit blad. Gooi de innerlijke criticus overboord en schrijf, wat het ook is, zodat je altijd iets hebt om naar terug te keren. Het maakt niet uit waar je bent en hoeveel tijd je beschikt. Het is advies dat niet voor iedereen zal gelden, maar ik zorg er in ieder geval altijd voor dat ik ‘paptekst’ heb. Dat is een tekst die nog niet perfect is, maar die het voordeel heeft dat hij bestaat. Niets zo ontmoedigend als iets wat nog niet bestaat.

Hoe is je schrijfroutine veranderd door de jaren heen?

Ik begin te schrijven na het avondeten, wat eigenlijk structureel ongezond en asociaal is. Dat werkt voor mij het best, omdat dat het moment is waarop alles stilvalt. Sommige mensen kunnen 's ochtends vroeg opstaan om te schrijven, maar als moeder met kinderen die vroeg opstaan, was het 's ochtends nooit voldoende rustig in mijn hoofd. 's Avonds, na het avondeten, heb ik de garantie dat het stil is. Dat is mijn schrijfmoment geworden. Mijn avondeten is aangepast: het is licht en simpel, zodat ik daarna meteen kan beginnen te schrijven.

Hoe verloopt je schrijfproces?

Ik werk niet chronologisch, maar vertrek vanuit stapstenen in mijn tekst. Die schrijf ik uit voor ik aan mijn echte boek begin. Hierdoor zorg ik dat ik vooraf weet waar ik naartoe werk. Vroeger schreef ik veel meer van het begin naar het einde. Ik schreef toen verhalen die dichter bij mezelf zaten, waardoor wat ik beschreef parate kennis was. Je hoort vaak het advies: write about what you know. Dat heb ik altijd slecht advies gevonden, omdat schrijven over wat ik al ken me niet zo boeit. Het onderzoek over iets wat ik niet ken, zet me nu meer in de startblokken.

Waar draait het voor jou vooral om bij het schrijven?

Het plezier. Ik ben weinig bezig met of een verhaal al dan niet publiceerbaar is. Er zijn tegenwoordig veel manieren om te publiceren, en er wordt veel geschreven. Dat is zowel een vloek als een zegen. Herman De Coninck zei: er is te weinig weinig. Aangezien er zo veel is, is het belangrijk om je af te vragen welk gebied je betreedt, en wat je toevoegt. Tegelijkertijd herinner ik mijn cursisten er graag aan dat je ook de gewone, zeer basale technieken van het vertellen op papier dient te beheersen, om daar dan met bravoure van te kunnen afwijken.

Wat ga je doen met de deelnemers?

In het traject zal zelfbewustzijn centraal staan. Elke schrijver heeft zijn tics. Daar is niets mis mee, maar het is belangrijk dat je weet dat je die hebt, en hoe je die aanwendt. Iets systematisch doen kan leiden tot iets moois. Dat zelfbewustzijn gaat hand in hand met zelfrelativering. Ik probeer dat kijken naar jezelf ook altijd te problematiseren. Je kunt er te ver in gaan en jezelf er zot in maken. Zodat je op een moment komt dat je moet zeggen: ‘weg met de commentaarstem, ik ga gewoon schrijven’. Bij alles wat we doen gaan we vertrekken vanuit het manuscript dat er ligt. Ik ben niet van plan om losse schrijfoefeningen te geven. Een oefening zal altijd ingepast worden in het project waaraan de deelnemer bezig is. Ook binnen de tekst ben ik nogal van de school van de relevantie. Er valt geen mus van het dak, je weet wel. Maar er zal ook waardering zijn voor schrijvers die helemaal anders te werk willen gaan, op voorwaarde dat het bewust gebeurt. We gaan natuurlijk veel luidop lezen. De flow van zowel de taal als het verhaal krijgen onze toegewijde aandacht, met als instrument de close reading in groep.

Hoe ga je om met momenten waarop je vast zit?

Als je het niet meer weet, keer dan terug het basale vertellen in nevengeschikte zinnen die beginnen met het onderwerp en de persoonsvorm. En ga in het moment. Heel vaak hebben schrijvers de neiging om grote momenten te beschrijven als ze in de vertelde tijd al voorbij zijn. Dat mag, op voorwaarde dat het niet is uit onkunde en angst voor de impact van het visualiseren. Wat mij betreft is de lezer je danspartner. De schrijver leidt de tango, de lezer volgt. Persoonlijk heb ik als lezer graag het gevoel dat de schrijver weet wat ze doet en waar ze met je naartoe wil. Zelf kan ik niet schrijven als de verhaallijn niet vooraf min of meer is uitgestippeld. Ik ben me ook bewust van het feit dat er mensen zijn die heel anders schrijven, met goed resultaat.

De Verdieping is een traject voor reeds gedebuteerde auteurs, hoe verandert het schrijven na het debuut?

Bij je debuut schrijf je nog voor de grijze, onzichtbare lezer met wie je de tango danst. Na je debuut word je plots in een literaire context geplaatst, worden er recensies geschreven, word je vergeleken. Van die externe stem raak je niet meer af. Het is dan belangrijk om bij de essentie te blijven - bij het plezier van het schrijven.

De Verdieping brengt 6 auteurs samen, wat voor voordeel brengt het om samen te schrijven en elkaar feedback te geven?

De Verdieping zorgt ervoor dat je weg kan uit de eenzaamheid. En De Verdieping geeft je een unieke kans om je te omringen met redacteurs. We zijn allemaal schrijvers dus we kunnen ook allemaal heel goed commentaar geven vanaf de zijlijn! Ik hoop ook dat het een plek van vertrouwen en onbeschaamdheid zal worden, en dat we elkaar kunnen inspireren. We halen onze gedachten bij elkaar, en daarin is het voor mij belangrijk om gul te zijn. Durf jezelf te laten bestuiven.

Wat hoop je dat de residenten uit het traject zullen halen?

Dit is een traject dat ik heel graag zelf had gevolgd eerder in mijn leven. Ik woonde als beginnend schrijver in de VS, en daar bestaat die traditie van elkaar coachen al heel lang. Hier praten schrijvers weinig met elkaar over concrete teksten. Ik heb het gevoel dat in het schrijverslandschap bij ons lange tijd het idee heerste dat iedereen het maar zelf moest uitzoeken. Die mentaliteit is gelukkig veranderd, daar is het traject van De Verdieping een bewijs van.